پروتز یا دندان مصنوعی (Dentures) یکی از مهمترین روش های جایگزین دندان های از دست رفته است که معمولا به دو دسته دندان مصنوعی ثابت و متحرک تقسیم می شود. هر یک از این دو دسته دارای ویژگی های منحصر بفردی هستند که می توان آنها را یا به طور کامل برای جایگزین شدن دندان های فک یا روی لثه به کار برد و یا تنها به جای چند دندان که به آن دندان مصنوعی تکه ای نیز می گویند. به عبارت دیگر، ما دو نوع پروتز به نام پارشیال یا ناکامل و کامل داریم. در صورتی که تمامی دندان ها کشیده شوند، دندانپزشک از پروتزهای دندانی کامل استفاده می نماید و در صورتی که تنها چند دندان کشیده شوند پروتز دندان ناکامل در دهان قرار می گیرد.
بهترین نقطه شروع برای دیدن اینکه آیا دندان مصنوعی یا پروتز گزینه مناسبی برای شما است یا خیر، مراجعه به یک متخصص پروتز است. پروتزستیست با آموزش اضافی که پس از دانشکده پزشکی دیده است، تمام تمرکز خود را بر روی ترمیم و جایگزینی دندان ها، از جمله دندان های مصنوعی حتی برای پیچیده ترین موارد معطوف می سازد. علاوه بر این، او می تواند در تشخیص این مسئله به شما کمک کند که آیا گزینه درمانی دیگری با شرایط خاص برای شما مناسب تر است یا خیر.
پس اولین گام برای استفاده از پروتز، معاینه کامل دهان توسط یک متخصص پروتز مجرب و با مهارت است.
دندان مصنوعی یا پروتز ممکن است جایگزین تمام دندان ها یا تنها برخی از آنها شود. پروتزهایی که جایگزین تمام دندان ها می شوند تحت عنوان پروتزهای کامل شناخته شده و روی لثه هایی که استخوان فک را می پوشانند قرار می گیرند. ثبات و ماندگاری پروتزها را می توان با اتصال آنها به ایمپلنت های دندانی بهبود بخشید. در مقابل پروتزهایی که جایگزین برخی از دندان ها و نه همه آنها می شوند به عنوان پروتزهای ناکامل یا پارشیال شناخته می شوند. این پروتزها به دندان هایی که هنوز وجود دارند متصل شده و همچنین لثه و استخوان را در جایی که دندان ها از بین رفته اند پوشش می دهند. ایمپلنت های دندانی همچنین می توانند برای ترمیم و تثبیت پروتزهای پارشیال نیز مورد استفاده قرار گیرند.
زمانی که برای اولین بار از دندان مصنوعی استفاده می کنید، طبیعی است که یک تحریک جزئی را در دهان خود تجربه نمایید و البته این زمانی که به آن عادت کنید از بین خواهد رفت. دوره درد متفاوت است. اگر قبلا از پروتزهای دندانی استفاده کرده اید و اکنون گونه جدیدی از آن را در دهان قرار داده اید ممکن است درد بیشتر طول بکشد. به همین ترتیب، اگر شما دندان های طبیعی خود را کشیده اید و اکنون به جای آنها دندان مصنوعی گذاشته اید، ممکن است تا چند هفته جای دندان های طبیعی شما با درد یا ناراحتی همراه باشند. از این رو مراجعه به متخصص برای تنظیم پروتز مصنوعی در این دوره می تواند درد شما را کاهش دهد.
بیمارانی که دندان های از دست رفته و یا آسیب دیده دارند با قرار دادن دندان مصنوعی از مزایای زیر برخوردار خواهند شد:
- عملکرد: در گذشته دندان های مصنوعی اساسا برای جویدن ساخته می شدند، اما پروتزهای امروز به گونه ای طراحی شده اند که راحت، زیبا و کاملا کاربردی هستند. در صورتی که برای دریافت دندان مصنوعی به یک متخصص مجرب مراجعه نمایید، او دندان های مصنوعی شما را با کمترین لغزش و به گونه ای تنظیم خواهد کرد که بتوانید در طی فعالیت های روزمره مانند جویدن و صحبت کردن کاملا احساس اطمینان کنید.
- تطبیق پذیری: همانگونه که در بالا ذکر شد، پروتزها در انواع مختلفی مانند مجموعه های کامل یا پارشیال در دسترس هستند. پروتزهای کامل برای بیمارانی که بیشتر دندان های خود را از دست داده اند ایده آل بوده و پروتزهای پارشیال یا ناکامل برای پر کردن شکاف چندین دندان از دست رفته بسیار مفید هستند. پروتزهایی نیز که با ایمپلنت پشتیبانی می شوند. گزینه بسیار مناسبی برای آنهایی است که می خواهند یک پروتز با دوام و ثابت داشته باشند.
- زیبایی شناسی: امروزه پروتزهای با کیفیت با موادی نظیر سرامیک یا ژله ای در دسترس هستند و می توانند زیبایی منحصربفردی به چهره شما ببخشند،
- سلامتی: پروتزهای دندانی از عضلات و ساختار صورت پشتیبانی کرده و مانع از تحلیل بیشتر استخوان دهان می شود. همچنین نشان داده شده است که دندان مصنوعی، عزت نفس بیماران را تا حد بالایی افزایش می دهد.
- هزینه: دندان مصنوعی یک گزینه درمانی مقرون به صرفه است، به ویژه هنگامی که دندان های طبیعی هنوز در دهان دارید.
گرچه دندانپزشکی مدرن بسیاری از معایب مرتبط با پروتزهای دندانی را برطرف نموده است، اما هنوز برخی از نگرانی ها در مورد بیماران در زمانی که پروتز را به عنوان یک گزینه درمانی انتخاب می کنند وجود دارد. این پروتزها باید مرتبا برداشته شده و تمیز شوند تا از بروز عفونت یا بیماری از جمله بوی بد دهان جلوگیری شود. علاوه بر این، پروتزهای ارزان قیمت و بی کیفیت ممکن است ناراحت کننده باشند، به طور مرتب در دهان حرکت کنند و باعث مشکلاتی در جویدن و صحبت کردن شوند. از این رو، لازم است که بیماران برای ممانعت از چنین مشکلاتی به یک متخصص با تجربه مراجعه نمایند.
هزینه پروتز دندان یا دندان مصنوعی تا حد زیادی به عواملی چون: نیازها و وضعیت منحصربفرد شخص، محل کلینیک، نوع پروتز (جزئی یا کامل)، زمان مورد نیاز برای تکمیل درمان، تجربه و تخصص دندانپزشک و ... بستگی دارد. علاوه بر این موارد، ساخت دندان مصنوعی در لابراتوار و نیز تعداد دندان های مورد نیاز فرد نیز در هزینه تأثیر زیادی دارند. جنس این دستگاه که می تواند سرامیکی یا ژله ای باشد نیز می تواند قیمت را افزایش یا کاهش دهد. به طور کلی برای اینکه قیمت دقیق تر پروتز تخمین زده شود باید به یک متخصص مراجعه کنید تا وضعیت شما را به خوبی ارزیابی نماید و در نهایت قیمت تقریبی را برای شما تعیین کند.
- سفید کردن: معمولا سفید کردن پروتزهای دندانی مانند دندان های طبیعی امکان پذیر نیست، زیرا آنها از پلاستیک ساخته شده اند. برای اینکه مانع از تغییر رنگ آنها شوید، بهتر است که روزانه دندان مصنوعی خود را تمیز کنید تا مواد غذایی و باکتری های وجود در آن از بین بروند. مسواک زدن با برس مصنوعی یا مسواک نرم نیز می تواند از لک شدن دائمی پروتزها جلوگیری کرده و دهان شما را سالم نگه دارد. شما می توانید برس را مرطوب کرده و از یک صابون یا خمیر دندان غیر ساینده استفاده نمایید. سطح دندان مصنوعی را از داخل و خارج مسواک زده و بشویید. برای از بین بردن لکه های بیشتر، می توانید با اطمینان از انواع محصولات پاک کننده پروتز بدون نسخه استفاده کنید. از مایع سفید کننده برای تمیز کردن آن استفاده نکنید مگر اینکه دندانپزشک یا متخصص پروتزهای دندانی شما راجع به استفاده از سفید کننده به شما دستورالعمل خاصی را بدهد. از سفید کننده خانگی رقیق نیز می توان برای تمیز کردن و ضد عفونی کردن دندان مصنوعی بهره برد، اما به طور کلی تا زمانی که دستورالعملی از سوی متخصص خود دریافت نکرده اید از انجام این کار امتناع فرمایید.
- مسواک زدن: دندان مصنوعی خود را با خمیر دندان مسواک نزنید. خمیر دندان ها به گونه ای طراحی شده اند که مناسب دندان های طبیعی بوده و غالبا حاوی مواد شیمیایی هستند که به تقویت و سفید کردن دندان ها کمک می نماید، اما ممکن است به دندان های مصنوعی به دلیل جنسی که دارند آسیب برسانند. گرچه این جنس نیز مقاوم است اما به اندازه مینای دندان محکم نبوده و ممکن است سطوح آن با خمیر دندان خراشیده شود. شما می توانید برای تمیز کردن دندان مصنوعی با مسواک هر روز از مخلوط مایع ظرفشویی و آب به همراه یک برس استفاده کنید. پس از شستشوی کامل آنها، پروتز را یک شب در محلول تمیز کننده با پایه آب قرار دهید.
- ترمیم پروتز شکسته: بهترین راه حل برای شکستگی پروتز، مراجعه به متخصص پروتزهای دندانی است که دندان مصنوعی شما را ساخته و می تواند آن را به صورت حرفه ای ترمیم نماید. گرچه تعمیر آن آسان به نظر می رسد اما مهم است که این کار با دقت و به درستی انجام شود تا از بروز مشکلاتی نظیر جویدن جلوگیری کرده و دهان شما را زخم ننماید. اگر دندان مصنوعی شما خیلی قدیمی باشد و دیگر متناسب با لثه شما نباشد ممکن است نیاز به پروتز جدید داشته باشید.
بله شما می توانید پروتزهای خود را در شب بپوشید اما ترجیح داده می شود که آنها را از دهان خارج نموده و سپس بخوابید. با برداشتن شبانه دندان مصنوعی، لثه ها و استخوان ها می توانند به دلیل فشار دندان مصنوعی در روز، استراحت کنند. اگر به دلایل اجتماعی و یا برای جلوگیری از بسته شدن بیش از حد فک نیاز به استفاده از پروتزهای دندانی دارید، باید در طول روز برای تمیز کردن صحیح دهان و پروتزهای خود وقت بگذارید. به یاد داشته باشید که هرگز دندان مصنوعی خود را بیست و چهار ساعته و بدون رعایت بهداشت مناسب دهان و دندان بپوشید. باید آن را در شی تمیز کرده و در آب نگهداری نمایید.
اکثر بیماران نیاز به یادگیری نحوه استفاده صحیح از پروتزهای دندانی دارند و در نتیجه مدت زمان کمی طول می کشد تا به آنها عادت کنند. آنها باید پس از مدتی بتوانند نسبتا عادی غذا بخورند اما در مورد غذاهای سفت یا چسبنده ممکن است زمان بیشتری طول بکشد. استفاده از چسب دندان مصنوعی ممکن است به ثبات آنها کمک کرده و آنها را در محل نگه دارد و در این حین شما یاد خواهید گرفت که چطور به آنها عادت کنید. پروتز و آدامس معمولا به خوبی با یکدیگر کار نمی کنند و مهم نیست که چه برندی از آدامس را می خرید. زیرا آدامس معمولا به پلاستیک اکریلیک در پروتز چسبیده و ممکن است که مهر و موم دندان مصنوعی را بشکند و در نتیجه آن شل شود. لثه نیز ممکن است به پروتز گیر کرده و در نهایت سفت شده و تغییر رنگ یابد. در نهایت اگر شما نیز از دندان مصنوعی استفاده می کنید باید جویدن آدامس را کنار بگذارید.
اصطلاح پروتزهای دائمی می تواند تا حدی فریبنده و گمراه کننده باشد. همانطور که می دانیم، اغلب چیزها در زندگی ما دائمی نیستند از جمله دندان ها و پروتزهای مصنوعی. پروتزهای دائمی توسط پیچ یا سیمان دندان روی ایمپلنت ها حفظ شده و توسط بیمار قابل برداشتن نیستند. اما این پروتزها نیز می توانند فرسوده و خراب شوند یا لکه دار و بی رنگ و در نهایت نیاز به جایگزینی دارند.
بله این امکان وجود دارد که دندان های شما در روزی که کشیده می شوند در همان روز هم دندان مصنوعی قرار داده شود. به این پروتزها، پروتزهای فوری گفته می شود. اما قبل از این شما باید با متخصص صحبت کنید که ببینید آیا این روش درمانی برای شما مناسب است یا خیر.
اگر ایمپلنت ای شما از مدت ها قبل قرار داده شده اند و شما مدتی است که برای معاینه و بررسی آنها به دندانپزشک مراجعه نکرده اید، چنین مشکلاتی ممکن است ایجاد شوند. متاسفانه، به مرور زمان، استخوان در زیر پروتزهای مصنوعی کوچک شده و باعث لغزش پروتز شده و در نهایت منجر به ایجاد زخم می شوند. علاوه بر این، قطعات اتصال دهنده نیز در اثر استفاده مداوم از بین رفته یا آسیب می بینند و نیاز به تعویض خواهند داشت. برای جلوگیری از چنین مشکلاتی، مراجعه منظم به متخصص دندانپزشکی به شما توصیه می شود.
امروزه دندانسازان تجربی و تیم های آنها در زمینه هنر تطبیق رنگ و سایه آموزش بسیاری می بینند. با فرض اینکه پروتز پارشیال جدید است، آنها می توانند رنگ آن را به گونه ای انتخاب کنند که با دندان های طبیعی باقی مانده فرد مطابقت داشته باشد. اگر نیز از قبل پروتز را در دهان داشته اید، توصیه متخصصین این است که نوع جدید آن را سفارش دهید زیرا هزینه تغییر رنگ پروتز قبلی تقریبا با ساخت نوع جدید یکسان است.
اگر ایمپلنت دارید، به نظر می رسد که آنها برای کمک به ایجاد ثبات دندان مصنوعی در نظر گرفته شده اند و در این صورت باید حرکت آنها کاهش یابند. اگر دندان های مصنوعی شما به گونه هایتان ساییده شده و یا اگر گونه هایتان را گاز می گیرید باید به یک دندانساز که دندان مصنوعی شما را ساخته است مراجعه نمایید.
اگرچه سازگاری با پروتزهای جدید ممکن است زمان بر باشد اما به احتمال زیاد اگر همان روزی که دندان ها کشیده شوند، پروتز را دریافت کنید، در این صورت باید مرتبا به متخصص پروتز خود مراجعه کنید تا این اطمینان حاصل شود که آنها به درستی در دهان شما قرار گرفته اند. اگر هم هیچ دندانی کشیده نشده است و پروتز پارشیال جدید ساخته شده، نیاز به تنظیمات کمتری می باشد. احساس سنگین بودن پروتز نیز ممکن است که شما قبلا از پروتزهای دندانی یا پارشیال استفاده نکرده اید و احتمالا چند هفته طول می کشد تا کاملا با آنها سازگار شوید.
اگر از چسب مصنوعی به درستی استفاده کرده باشید، پس هنگام برداشتن پروتز دندانی نباید مقدار زیادی چسب روی لثه و کام شما باقی بماند. بیماران از روش های مختلفی برای از بین بردن چسب استفاده می کنند: یک قطعه گاز، یک دستمال کاغذی، یک دستمال مربوط یا یک مسواک مرطوب.
در ابتدا باید از حداقل میزان چسب استفاده کنید و در صورت نیاز، مقدار دیگری نیز بردارید. پس از آن سعی کنید، چسب را به صورت مساوی و یکنواخت روی سطح پروتز بمالید. چسب باید روی یک پروتز تمیز ریخته شود.
پس از اینکه پروتزها را روی لثه ها قرار دادید ممکن است نتوانید برخی از کلمات را به خوبی تلفظ کنید. در این صورت شما باید سعی کنید، کلمات را تمرین و تکرار کرده یا آواز بخوانید. بدین ترتیب تلاش کنید تکلم خود را بهبود بخشید. لازم نیست نگران این مسئله باشید زیرا با گذشت چند روز می توانید به راحتی با پروتزهای جدید خود صحبت کنید.