آندربایت (Underbite) یکی از انواع ناهنجاری‌های دهان و دندان می‌باشد که سبب به وجود آمدن پوسیدگی دندان، عفونت لثه، شکستگی دندان‌ها، سختی در صحبت کردن و غذا خوردن و همچنین به وجود آمدن درد در صورت و سر می‌شود. آندربایت نوعی بهم ریختگی دندان و فک است که زیبایی ظاهری و جذابیت فرد را از بین می‌برد و مشکلات بی‌شماری را به وجود می‌آورد. در صورت عدم درمان این نوع ناهنجاری آسیب‌های بیشتر و جدی‌تری به دندان و فک و همچنین خود فرد وارد می‌شود. برای درمان جلو آمدگی فک پایین روش‌های درمانی مختلفی وجود دارد. ارتودنسی دندان و جراحی فک دو روش اصلی هستند که در ادامه مفصل توضیح می‌دهیم. علاوه بر این دو روش ذکر شده در برخی مواقع از کامپوزیت، لمینت، بریس‌های مخصوص و یا کشیدن دندان نیز استفاده می‌شود.
در این مقاله قصد داریم که شما را با آندربایت یا پروگناتیسم مندیبل آشنا کنیم و روش‌های درمان این عارضه را برای شما شرح دهیم.
آندربایت چیست؟
همانطور که گفتیم آندربایت یا همان مال اکلوژن کلاس ۳ نوعی اختلال یا ناهنجاری فک و دندان محسوب می‌شود. فک پایین در این نوع اختلال از حالت نرمال خارج می‌شود و به سمت جلو می‌رود. به صورت کلی این ناهنجاری سبب می‌شود که فک پایین بر روی فک بالا قرار گیرد، به عبارتی دندان‌های فک پایین، دندان‌ها فک بالا را می‌پوشانند. موارد خفیف این ناهنجاری ممکن است مشکلی را به وجود نیاورد اما موارد شدید آن باعث بروز مشکلات بسیاری از جمله جویدن غذا، صحبت کردن، داشتن درد در قسمت فک و … می‌شود.
علل بروز آندربایت کدامند؟
آندربایت یا همان جلو آمدگی فک پایین و دندان‌ها به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود و در نتیجه مشکلات گوناگونی در فک و دندان‌ها به وجود می‌آید. البته لازم به ذکر است که علل بروز این عارضه هنوز به طور حتمی مشخص نیست. اما برخی عوامل روی بروز و میزان این عارضه تاثیر دارند که عبارتند از:
۱. وراثت یا ژنتیک
همانطور که می‌دانید بسیاری از بیماری‌ها از جمله شکاف لب یا لب شکری ژنتیکی می‌باشند. درباره ایجاد آندربایت نیز این چنین است. در واقع یکی از مهم‌ترین دلایل موثر در نحوه شکل گیری و فرم استخوان‌های فک و حالت قرار گرفتن دندان‌ها روی هم (آندربایت یا همان مال اکلوژن کلاس ۳) ژنتیک شخص می‌باشد. به این معنا که یکی از افراد خانواده شخص بیمار به این ناهنجاری مبتلا باشد، احتمال مبتلا شدن به آندربایت نیز افزایش خواهد یافت.
۲. نبود تناسب و نظم بین فک و دندان‌ها
منظورمان از نبود تناسب و نظم بین فک و دندان‌ها؛ کوچک‌تر بودن، کوتاهی یا بلندی و وجود انحراف استخوانی در فک پایین با دندان‌ها است. موارد ذکر شده می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله ضربه و تروما در تصادفات، سقوط از ارتفاعات بلند و سایر سوانح این چنینی رخ دهد. همانطور که گفتیم این موارد سبب بیرون زدگی دندان‌های فک پایین می‌شود.
۳. مشکلات مربوط به استخوان فک
مشکلات مربوط به استخوان فک یکی دیگر از عوامل موثر در ایجاد آندربایت است. این مشکلات شامل رشد تومور در فک پایین، رشد غیر طبیعی استخوان‌ها در ناحیه فک، بیرون آمدگی در فک پایین و همچنین عقب رفتگی در قسمت فک بالا، شکستگی و ایجاد انحراف استخوانی می‌شوند.
۴. عادت‌های اشتباه کودکی و بزرگسالی
یکی از دلایل موثر در بروز مال اکلوژن مربوط به عادات اشتباه و نادرست در کودکی و حتی بزرگسالی است. این عادت‌های اشتباه عبارتند از:
- مکیدن انگشت شست و سایر انگشتان به طور بیش از حد
- مکیدن زیاد پستانک
- وارد کردن فشار توسط زبان به دندان‌های فک پایین
- غذا خوردن نادرست و در نتیجه رفلاکس معده
تشخیص آندربایت
در صورت به وجود آمدن علائم فرد باید به سریعا به متخصص ارتودنسی مراجعه کند تا وضعیت فک و دندان وی مشخص شود. در این مراجعه باید حالت دندان‌ها، شدت بیرون‌زدگی فک، فرم و شکل صورت و … مورد بررسی قرار گیرد. لازم به ذکر است که پس از رادیولوژی از دندان‌ها و فک باید میزان و شدت ناهنجاری و همچنین علت آن تشخیص داده شود و اقدامات لازم برای درمان بیمار صورت گیرد. هر چه سن بیمار کم‌تر باید درمان این ناهنجاری ساده‌تر خواهد بود. بیماران در رده سنی ۷ تا ۱۲ سال به راحتی درمان می‌شوند، اما بزرگسالان به دلیل کامل شدن رشد استخوان‌ها سخت‌تر و دیرتر درمان می‌شوند.
علائم و عوارض آندربایت کدامند؟
این ناهنجاری با علائم و عوارضی همراه هستند که سبب مشکلات زیادی در فک و صورت می‌شود. این علائم عبارتند از:
- عدم قرارگیری دندان‌ها به صورت درست بر روی یکدیگر
- پوشاندن دندان‌های بالایی توسط دندان‌های پایینی
- به هم ریختن توازن صورت
- مشکل در گاز زدن انواع مواد‌غذایی
- بروز مشکل در صحبت کردن و گفتار
- بیرون زدگی و بهم ریختگی دندان‌های فک پایین
از دیگر عوارض این ناهنجاری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. به وجود آمدن اختلال در ظاهر و زیبایی و همچنین کاهش اعتماد به نفس
در این ناهنجاری دندان‌ها نامنظم هستند و فرم فک و صورت تغییر پیدا می‌کند که این امر سبب از بین رفتن زیبایی چهره و کاهش میزان اعتماد به نفس می‌شود. این دسته افراد نمی‌توانند به درستی صحبت کنند، بخندند و در برخی موارد حتی از ظاهر خود خجالت می‌کشند.
۲. بروز مشکل در بلعیدن و جویدن غذا
در این عارضه فرد برای جویدن، گاز زدن و حتی بلعیدن مواد‌غذایی با مشکل رو به رو می‌شود. این مشکلات بیشتر در دندان‌های عقبی حس می‌شود و با گذشت زمان ساییدگی در دندان‌ها رخ می‌دهد.
۳. افزایش میزان آسیب‌پذیری دندان‌ها
بیرون زدگی دندان‌ها و نامنظم بودن آن‌ها موجب آسیب بیشتر به دندان‌ها، بوی بد دهان و حساسیت بیشتر آن‌ها می‌شود. در صورتی که اتفاقاتی مانند تصادف، ضربه در ورزش، زمین خوردن به صورت و … به وجود آید، دندان‌های حساس آسیب‌های جدی می‌بینند.
آندربایت چگونه درمان می‌شود؟
برای درمان آندربایت با توجه به شدت ناهنجاری، سن بیمار و … می‌توان از دو روش درمان در خانه و درمان دندانپزشکی بهره برد.
درمان در خانه
این روشی است که معمولا برای درمان ناهنجاری‌های بسیار خفیف و عدم نیاز به ارتودنسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. به این صورت که باید هر روز حداقل ۲ مرتبه و به مدت ۲ دقیقه با خمیردندان‌های دارای فلوراید مسواک بزنید. در این هنگام نواحی داخلی، بیرونی، دشت دهان و خطوط لثه با دقت مسواک بزنید. تحت هیچ شرایطی کشیدن نخ دندان را فراموش نکنید. در نهایت سالی ۲ مرتبه جهت معاینه و شستن حرفه‌ای و صحیح دندان‌ها به دندانپزشک مراجعه نمایید.
روش دیگر درمان دندانپزشکی است که خوشبختانه به دلیل پیشرفت‌های حاصل شده در زمینه علم پزشکی روش‌های متفاوتی برای درمان پروگناتیسم مندیبل در دسترس است. برای تشخیص و انتخاب روش مناسب ابتدا باید به دندانپزشک یا ارتودنتیست مراجعه نمایید. سپس با در نظر گرفتن عواملی مانند میزان و شدت آسیب دیدگی، سن بیمار، عوارض ناشی از تروما و آسیب دیدگی یکی از بهترین و مناسب‌ترین روش‌ها انتخاب می‌گردد. روش‌های درمانی و زیبایی آندربایت عبارتند از:
درمان آندربایت با ارتودنسی ثابت و سایر دستگاه‌های ارتودنسی
یکی از روش‌های درمانی موثر برای بهبود ناهنجاری‌های خفیف مربوط به فک از جمله آندربایت خفیف ارتودنسی متحرک یا ثابت است. ارتودنسی زمانی برای بزرگسالان و کودکان موثر واقع می‌شود که علاوه بر خفیف بودن شدت عارضه، فرد بیمار در سن رشد (۷ تا ۱۲ سالگی) باشد. روش انجام کار به این صورت است که متخصص ارتودنسی برای درمان جلوزدگی فک و چینش نامنظم دندان‌ها از ارتودنسی ثابت یا متحرک استفاده می‌کند. در طول پروسه ارتودنسی از سیم‌هایی با جنس‌های متفاوت و به صورت مرئی و نامرئی و تجهیزات مخصوصی استفاده می‌شود که نه تنها دندان‌ها در جای خود فیکس می‌کند بلکه باعث عقب رفتن فک پایین نیز می‌شود. به این صورت که ارتودنتیست با بکارگیری سیم ارتودنسی و تجهیزات دیگر، به فک و دندان‌ها فشار بسیار زیادی وارد می‌کند. این کار باعث بهبود وضعیت دندان‌ها و برگشت فدک به محل اصلی خود می‌شود. لازم به ذکر است که هزینه ارتودنسی بسته به شدت ناهنجاری، جنس و نوع سیم و تجهیزات مورد استفاده متفاوت است.
جراحی آندربایت
جراحی فک یکی از روش‌های تهاجمی برای درمان مال اکلوژن کلاس ۳ است که با کمک بیهوشی انجام می‌پذیرد. در واقع جراحی فک هنگامی به عنوان روش درمان پروگناتیسم مندیبل مورد استفاده قرار می‌گیرد که از سن رشد بیمار گذشته باشد، استخوان‌های ناحیه فک قادر به رشد نباشد، میزان جلو آمدگی فک پایین حاد و شدید باشد و بکارگیری روش ارتودنسی جواب ندهد. روش کار به این شکل است که جراح فک پایین را به محل صحیح خود منتقل کرده و سپس با استفاده از تجهیزات مخصوص مانند پیچ و پلاک آن را ثابت می‌نماید.
در مجموع با درمان به موقع مال اکلوژن کلاس ۳ از این مزایا برخوردار خواهید شد:
- کاهش چشمگیر فشار روی دندان‌ها، فک و عضلات صورت
- کاهش احتمال پوسیدگی دندان‌ها و بیماری‌های لثوی
- شستشو و تمیز نمودن آسان‌تر دندان‌ها
- کاهش احتمال ایجاد شکستگی در دندان‌ها
- عدم ایجاد اختلال مفصلی تمپورومندیبولار
دلیل ضروری بودن درمان آندربایت
درمان جلو آمدگی فک پایین تنها به دلیل زیبایی ظاهری نیست بلکه آسیب‌های بسیار جدی‌تری به سلامت شما وارد می‌کند که جبران‌ناپذیر است. حتی اگر در این مورد با دندانپزشک یا متخصص ارتودنسی نیز صحبت کنید به شما خواهد گفت که درمان پروگناتیسم مندیبل کاملا ضروری است. خود شما نیز اگر لیست عوارض این ناهنجاری را به دقت بخوانید ضروری بودن درمان را درک خواهید کرد. افراد مبتلا به این ناهنجاری مشکلاتی از قبیل سردردهای مزمن یا سوء هاضمه را تجربه می‌کنند که این‌ها برای سلامتی هر فردی خطرناک است و کیفیت زندگی افراد را به خطر می‌اندازد.
تفاوت آندربایت و اوربایت
در بایت صحیح، زمانی که دندان‌ها بر روی یکدیگر قرار می‌گیرند، دندان‌های فک بالایی به میزان بسیار کمی دندان‌های فک پایین را می‌پوشانند. در صورتی که مقدار این پوشش از حد نرمال خارج شود به آن اوربایت می‌گویند. اما همانطور که تا اینجا گفتیم، آندربایت برعکس است و دندان‌های فک پایین، دندان‌های فک بالا را می‌پوشانند.
هر دوی این ناهنجاری‌ها می‌توانند زیبایی ظاهری فرد را از بین ببرند و سبب بروز مشکلاتی در گفتار، جویدن، بلعیدن و … داشته باشند. طبق بررسی‌های انجام شده آندربایت بین ۵ تا ۱۰ درصد شایع است. اما تحقیقاتی در کل جهان نشان می‌دهد که احتمال به وجود آمدن این مشکل در آمریکایی‌ها ۵٪ و در چینی‌ها تا ۱۵٪ است که به دلایل ژنتیکی می‌باشد. این اختلاف می‌تواند به دلیل ژنتیک باشد.
بهترین سن برای درمان آندربایت کدام است؟
باید بگوییم که درمان هر چه زودتر آغاز شود بهتر است. یعنی اگر دریافتید که کودک شما به این ناهنجاری دچار شده است باید فورا به دندانپزشک مراجعه و درمان را شروع کنید. درمان زود هنگام باعث می‌شود تا فرد نیازی به ارتودنسی یا جراحی نداشته باشد یا در شرایطی از آن پیشگیری کند. درمان آندربایت را می‌توان از سن ۵ سالگی آغاز کرد که تاثیر بسیار زیادی در درمان دارد. در صورتی که متوجه علائم این ناهنجاری نشدید از سن ۶ تا ۱۰ سال نیز می‌توان نتایج خوبی از درمان گرفت.
درمان آندربایت در افراد بزرگسال
برای درمان آندربایت هیچوقت دیر نیست زیرا عوارض آن بسیار سخت‌تر و دردناک‌تر خواهد بود. در برخی موارد درمان در بزرگسالان نیز بسیار خوب و موفقیت‌آمیز بوده است.
آیا آندربایت تاثیری در ظاهر چهره فرد دارد؟
این ناهنجاری سبب بهم ریختن توازن صورت می‌شود که می‌تواند زیبایی ظاهری را تحت تاثیر قرار دهد و اعتماد به نفس افراد را پایین می‌آورد. در نتیجه درمان این ناهنجاری در سنین کم یا سنین بالا اهمیت چندانی ندارد و باید آن را آغاز کرد تا از آسیب‌های جدی‌تر جلوگیری شود.
بعد از اصلاح آندربایت ظاهر چه تغییری خواهد کرد؟
فرم و ساختار صورت در افراد مختلف کاملا متفاوت است. اما افرادی که با وجود پروگناتیسم مندیبل درمان شده‌اند، بعد از عمل جراحی یا انجام سایر روش‌های درمانی تفاوت زیادی نسبت به قبل از درمان خود داشته‌اند.
هزینه درمان آندربایت
هزینه درمان پروگناتیسم مندیبل یکی از دغدغه‌ها و نگرانی‌های افراد مبتلا به این ناهنجاری است. بسیاری از افراد به دلیل هزینه تقریبا زیاد درمان، آن را جدی نمی‌گیرند که همین امر سبب بروز مشکلات جدی‌تر و حادتر می‌شود. در نهایت پیگیری نکردن درمان این عارضه سبب پرداخت هزینه بیشتر در گذشت زمان است زیرا رفته رفته این آسیب جدی‌تر خواهد شد و دیگر اندام‌های بدن را نیز درگیر می‌کند. هزینه درمان آندربایت به مواردی که در ادامه ذکر کرده‌ایم بستگی دارد:
- هزینه ابزارآلات و تجهیزات مورد نیاز برای ارتودنسی مانند هدگیر، بریس، گگ دهانی، جنس سیم و …
- هزینه بررسی وضعیت دهان و فک، جلسات ارتودنسی، دستمزد ارتودنتیست
- هزینه ابزار‌های مورد نیاز، اتاق عمل، بستری شدن، داروها و … برای انجام جراحی فک
- این نوع از ناهنجاری‌ها تحت پوشش بیمه نیز قرار می‌گیرند اما هزینه طبق تعرفه شرکت بیمه با مرکز درمانی حساب می‌شود
سوالات متداول
۱. تفاوت آندربایت با اوربایت در چیست؟
اگرچه آندربایت و اوربایت هر دو نوعی ناهنجاری و اختلالات مربوط به فک هستند که سلامت فک را به خطر می‌اندازد و باعث به وجود آمدن مشکلات ظاهری، کلامی، بلعیدن و … می‌شوند. با وجود این ناهنجاری اوربایت و آندربایت کاملا برعکس یکدیگر هستند. به این معنا که در آندربایت فک پایین و دندان‌های آن بیش از حد دچار بیرون زدگی می‌شوند. در حالی که در اوربایت این اختلالات در فک پایین و دندان‌های آن رخ می‌دهد.
۲. دوران نقاهت جراحی فک چه مدت زمان می‌برد؟
مدت زمان لازم برای بهبودی و دوران نقاهت جراحی فک تقریبا ۱ تا ۳ هفته است. اگرچه پس از این مدت بهبودی حاصل می‌شود اما ممکن است فرد بیمار به ارتودنسی نیز نیاز داشته باشد. بنابراین متخصص ارتودنسی ملزم به استفاده از تجهیزات و ابزاری مانند نگهدارنده ارتودنسی و بریس دندانی می‌شود.
۳. آیا امکان جلوگیری از ایجاد آندربایت وجود دارد؟
همانطور که گفتیم دلایل بروز مال اکلوژن کلاس ۳ مواردی مانند عوامل وراثتی یا ژنتیکی، ضربه، تروما، مشکلات مربوط به فک و استخوان‌های آن و عادات نادرست دوران کودکی و بزرگسالی می‌باشد. در صورتی که جلو آمدگی فک پایین به علت مسائل ژنتیکی یا وراثتی باشد تنها با تشخیص صحیح و به موقع قابل کنترل و درمان است. اما اگر آندربایت به دلایل دیگری ایجاد شده باشد برای جلوگیری از آن لازم است نکات زیر در نظر گرفته شوند. این نکات عبارتند از:
انجام ندادن عادات اشتباه در دوران کودکی و بزرگسالی. عاداتی مانند مکیدن انگشت شست، پستانک، وارد نمودن فشار به وسیله زبان به فک پایین و…) قرار دادن محافظ فک و دندان هنگام شرکت در ورزش‌های خطرناک و مسابقاتی نظیر بوکس، جودو، کاراته و… .
۴. سن مناسب برای درمان آندربایت چه زمانی است؟
بهترین سن برای تشخیص، درمان و جلوگیری از تشدید میزان جلوزدگی فک پایین بین ۷ تا ۱۲ سالگی است. چرا که در این سنین استخوان‌های کودک از جمله استخوان‌های فک در حال رشد، تغییر و تقریبا نرم می‌باشند. با اقدام به موقع نه تنها دیگر به جراحی فک نیاز نخواهد بود بلکه مدت زمان درمان کاهش می‌یابد و کودک به سرعت درمان می‌شود. در نتیجه در بزرگسالی با مشکلات شدیدتر مواجه نخواهد شد.
۵. درمان اندربایت با جراحی فک خطر دارد؟
هر جراحی، خطرات خاصی را به دنبال دارد. اما در جراحی فک برای درمان آندربایت، دوره نقاهت کمی دشوار و طولانی خواهد بود. مدت زمان دوره نقاهت حدودا ۱ ماه پس از جراحی فک می‌باشد. لازم به ذکر است که بیمار باید بعد از جراحی، به متخصص ارتودنسی مراجعه و دندان‌های خود را ارتودنسی کند.
۶. چرا درمان آندربایت باید سریعا صورت گیرد؟
آندربایت یا پروگناتیسم مندیبل که سبب به هم خوردن تقارن در فک و صورت اشخاص می‌شود، باید تحت درمان قرار گیرد. اگر در درمان آندربایت سهل انگاری شود، بیمار عوارض بسیار بدی را تجربه خواهد کرد و با پیشرفت بیشتر این ناهنجاری هزینه درمان آن نیز بیشتر می‌شود.
نتیجه گیری
همانطور که گفتیم پروگناتیسم مندیبل یا آندربایت یعنی جلو آمدن فک پایین و پوشش دندان‌های بالایی توسط دندان‌های پایینی. این نوع ناهنجاری که در فک و صورت به وجود می‌آید عوارض بسیار شدیدی دارد که در برخی موارد به سوء هاضمه افراد نیز منجر می‌شود. همچنین این افراد دچار سردردهای مزمن نیز می‌شوند که در برخی موارد بسیار رنج‌آور است. درمان مال اکلوژن کلاس ۳ را جدی بگیرید زیرا هرگونه سهل انگاری در درمان این ناهنجاری سبب هزینه بیشتر و عواقب جبران‌ناپذیر در آینده می‌شود.
