زمانی که ریشه دندان دچار آسیب یا خرابی می‌شود، برای جلوگیری از سرایت و از دست دادن دندان، درمان ریشه روی آن انجام می‌شود. ممکن است برای برخی از افراد، این سوال مطرح شود که درمان ریشه چیست و چه مراحلی دارد؟
امروز در کلینیک آرکادنت، قصد داریم به طور مفصل شرح دهیم که درمان ریشه چیست و در ادامه، شما را با جدیدترین متدهای آن آشنا کنیم. با ما همراه باشید…
درمان ریشه یا عصب کشی چیست؟
پالپ یا ریشه، در بخش مرکزی دندان قرار داشته و شامل عصب‌ها و رگ‌های خونی است. ریشه، وظیفه تغذیه دندان و رساندن اکسیژن به آن را بر عهده دارد. آسیب‌پذیری ریشه دندان بسیار بالا است و در صورت قرارگیری در معرض هوای آزاد یا سرایت باکتری، احتمال عفونت و از بین رفتن آن وجود دارد. در حال حاضر، درمانی برای عفونت پالپ وجود ندارد و در صورت بروز چنین عارضه‌ای، می‌بایست عصب دندان به طور کامل خارج شود.
چنانچه دندان بشکند و یا پوسیدگی درمان نشده‌ی وسیعی داشته باشد، پالپ دچار عفونت شده و حجم آن افزایش می‌یابد. زمانی حجم پالپ افزایش یابد، فشار درون دندان زیاد شده و فرد دچار درد‌های شدید و نبضدار می‌شود.
در درمان ریشه یا همان درمان روت کانال، پزشک متخصص دهان و دندان و یا متخصص درمان ریشه، ابتدا با بیحسی موضعی روت کانال (کانالی که ریشه در آن قرار دارد) را به طور کامل تمیز کرده و سپس فضای خالی دندان را با مواد خاصی پر می‌کند. چنانچه فرد بنا به هر دلیلی نتواند درمان ریشه را به صورت بیحسی انجام دهد، درمان او به صورت بیهوشی عمومی انجام می‌شود.
درمان ریشه دندان برای ترمیم و نجات دندانی که دچار عفونت شده یا به شدت آسیب دیده است، انجام می‌گیرد. در فرایند درمان ریشه، بخش آسیب‌دیده دندان (پالپ) تخلیه، تمیز و ضد عفونی می‌شود.
چه زمانی نیاز به درمان ریشه وجود دارد؟
سوالی که ممکن است برای همه و حتی شما پیش بیاید این است که ریشه درمانی چیست و اصلا چه زمانی نیاز به انجام درمان ریشه وجود دارد؟
تشخیص نیاز به درمان ریشه، توسط متخصص دهان و دندان و همچنین متخصص ریشه و معمولا پس از معاینه بیمار، بررسی علائم و بررسی تصاویر رادیولوژی از دندان مربوطه انجام می‌شود. به طور کلی، افراد در موارد زیر، به درمان ریشه نیاز پیدا می‌کنند:
- آسیب و ترومای ناگهانی به دندان (ممکن است ظاهر دندان مشکلی نداشته باشد و حتی پس از گذشت مدت زمان مشخصی، فرد دیگر دردی در دندان خود نداشته باشد. اصطلاحا به این عارضه، دندان “مرده” گفته می‌شود)؛
- ترک خوردگی و شکستگی دندان (گاهی اوقات، ترک‌ها بسیار ریز و غیر قابل مشاهده از طریق چشم غیر مسلح هستند)؛
- پوسیدگی عمقیای که در مراحل اولیه خود درمان نشده است؛
- انجام درمان‌های مختلف بر روی دندان و تضعیف آن.
گاهی اوقات، پوسیدگی دندان و ضایعه به گونه‌ای است که تصاویر رادیولوژی نمی‌توانند آن را به خوبی نشان دهند، اما بیمار احساس درد و التهاب را دارد. از طرف دیگر، گاهی اوقات، تصاویر وجود آسیب به ریشه را نشان می‌دهند اما بیمار هیچ احساس درد و ناراحتیای در آن قسمت از دندان خود ندارد. پزشک متخصص دهان و دندان می‌تواند با کمک تجربه و مهارت خود، تشخیص درست را انجام داده و بیمار را در جریان روند درمان قرار دهد.
علائم به عصب رسیدن دندان
معمولا زمانی که دندان به عصب برسد، فرد علائمی را مشاهده می‌کند که با توجه به این علائم، می‌تواند به وجود اشکال و ایراد در دندان خود پی برده و برای فهمیدن علت آن به متخصص مربوطه مراجعه نماید.
برخی از شناخته شده‌ترین علائم آسیب به عصب عبارتند از:
- درد‌های مداوم و همیشگی که با مصرف مسکن، به صورت موقت بهبود می‌یابد؛
- حساس شدن دندان به مصرف غذا‌ها و نوشیدنی‌های گرم یا سرد و درد تیز آن؛
- لق شدن، شکستگی و لبپر شدن دندان؛
- تغییر رنگ دندان ( به دلیل وجود عفونت پالپ، ممکن است رنگ دندان زرد، خاکستری، قهوه‌ای و یا سیاه شود)؛
- بروز آبسه، تورم و درد در ناحیه لثه؛
- ترشح چرکی که از لثه یا دندان خارج می‌شود و مزه عجیبی دارد.
ممکن است برخی از افراد همه این علائم را تجربه کنند و برخی دیگر، تنها چند مورد از آن‌ها را مشاهده نمایند. همچنین، در زمانی که دندان “مرده” باشد، فرد دردی احساس نخواهد کرد و ممکن است تصور کند دندان او مشکلی ندارد.
روش‌های درمان ریشه دندان
عصب یا پالپ، در قسمت مرکزی دندان قرار دارد. پزشک متخصص عصب کشی یا اندودنتیست با استفاده از روش‌های مختلف، می‌تواند عصب را درمان نموده و از گسترش آسیب به آن جلوگیری نماید. به طور کلی، سه روش عمده برای درمان ریشه دندان وجود دارد. این روش‌ها عبارتند از:
جراحی اپیکو (نوک ریشه)
گاهی اوقات، بیمار پس از درمان ریشه، همچنان درد را احساس می‌کند. دلیل این درد می‌تواند وجود بافت عفونی و یا کیست باشد. متخصص درمان ریشه با خارج کردن عفونت از دندان، آن را درمان می‌کند.
اندو یا عصب کشی
آسیب به دندان می‌تواند از طریق ضربه و یا گسترش پوسیدگی صورت پذیرد. چنانچه سطح آسیب به قدری باشد که باعث التهاب و عفونت ریشه شود، متخصص درمان ریشه با خارج کردن کانال ریشه و پر کردن آن با مواد ترمیمی، دندان را درمان می‌کند.
ری اندو یا عصب کشی مجدد
عصب کشی مجدد به ۲ دلیل عمده انجام می‌شود:
· بهبود نیافتن ریشه پس از عصب کشی: گاهی اوقات، پزشک متخصص ریشه متوجه یک یا دو کانالی که در قسمت پشتی دندان هستند نمی‌شود و یا به هر دلیلی، کانال ریشه را به طور کامل تخلیه نمی‌کند. این مشکل، می‌تواند به دلیل شکل پیچیده کانال، انحنای کانال‌ها، باریک بودن و یا طویل بودن کانال‌ها رخ دهد.
· پوسیدگی مجدد دندان: چنانچه بیمار پس از عصب کشی، نسبت به رعایت بهداشت دهان و دندان خود غافل باشد و یا پانسمان دندان به هر دلیلی بیفتد، احتمال پوسیدگی مجدد و گسترش آن وجود دارد. یکی از مواردی که می‌تواند پوسیدگی دندان را در چنین شرایطی تشدید کند، وجود ترک و حفره روی آن است. در این مواقع، نیاز است تا دندان مجددا عصب کشی شده و عفونت و التهابات آن به طور کامل درمان شوند.
عصب کشی چگونه انجام می‌شود؟
در صورتی که قصد عصب کشی دندان را دارید، اول از همه می‌بایست برای انجام این روش درمانی، کلینیک و سپس پزشک مناسب را انتخاب نمایید. خدماتی که دریافت می‌کنید و همچنین نتیجه کاری که روی دندانتان انجام می‌شود، تا حد زیادی به تبحر پزشک و اعتبار کلینیک ربط دارد.
به طور کلی، درمان روت کانال در چهار مرحله انجام می‌شود. این مراحل به شرح زیر هستند:
مرحله اول: بیحسی موضعی یا بیهوشی عمومی
در ابتدا، پزشک متخصص دهان و دندان با استفاده از تزریق ماده بیحسی، ناحیه دندان را بی‌حس می‌کند. برخی از افراد، توانایی ثابت نگه داشتن سر خود را ندارند و یا با اضطراب و استرس بیش از حدی دست و پنجه نرم می‌کنند و نمی‌توانند عصب کشی را تحمل نمایند. در چنین شرایطی، یک متخصص بیهوشی با تزریق آرامبخش یا داروی بیهوشی، به بیمار کمک می‌کند تا در طول انجام مراحل عصب کشی، آرام و بی‌تحرک باقی بماند.
مرحله دوم: خارج کردن پالپ آسیب دیده
پس از بیحسی کامل (یا بیهوشی عمومی)، متخصص ریشه با استفاده از وسیله‌ای به نام فرز توربین، یک ورودی کوچک در تاج دندان ایجاد می‌کند تا به پالپ دسترسی داشته و بتواند آن را با ظرافت و دقت زیاد خارج کند. در مواردی که دندان دارای چندین کانال است، ممکن است حفره ورودی، کمی بزرگتر باشد.
مرحله سوم: پر کردن موقت
پر کردن موقت یا چیزی که به آن پانسمان دندان گفته می‌شود، برای این است که تا زمان بهبودی کانال ریشه، بزاق و آلودگی به محیط کانال وارد نشود و خرابی بیشتری را به همراه نداشته باشد. پس از این مرحله، ممکن است متخصص دهان و دندان به بیمار توصیه کند که داروهای آنتی بیوتیک نظیر مترونیدازول و… را مصرف نماید تا التهاب باقی مانده در لثه و کانال درمان شود. پانسمان بین یک الی دو هفته بر روی دندان باقی می‌ماند.
مرحله چهارم: پر کردن دائمی
پس از آنکه مدت زمان بهبودی کانال تمام شد، متخصص پانسمان را خارج کرده و کانال را با موادی نظیر آمالگام و… پر می‌کند. ممکن است پس از پر کردن دندان با آمالگام، ظاهر دندان فرد مخدوش شود. بدین منظور، متخصصان توصیه می‌کنند چنانچه پس از درمان ریشه، دندانها از حالت و ظاهر طبیعی خود خارج شدند، فرد اقدامات لازم برای اصلاح طرح لبخند را انجام دهد.
مراقبت پس از درمان عصب کشی
حال که فهمیدید درمان ریشه دندان چیست و چگونه انجام می‌شود، نوبت آن رسیده که با مراقبتهای پس از درمان آن نیز آشنا شوید.
اول از همه، باید بدانید که درمان عصب کشی بدون بیحسی، درمانی پر درد و بسیار ناراحت‌کننده است. ماده بیحسی که در طول عصب کشی تزریق می‌شود، برای مدت زمان محدودی اثردهی دارد و پس از گذشت معمولا ۲ الی ۳ ساعت پس از تزریق، اثر آن از بین می‌رود. در نتیجه، باید با این واقعیت کنار بیایید که پس از از بین رفتن بیحسی، درد زیادی را تحمل خواهید کرد. برای کاهش این درد، می‌توانید از قرص‌های مسکن معمولی مانند استامینوفن، پروفن و ژلوفن استفاده نمایید.
اگر پس از گذشت چند روز، شدت درد کاهش نیافت و یا بیشتر شد، می‌بایست هر چه سریع‌تر برای انجام معاینه، به متخصص ریشه مراجعه کنید. در برخی از متد‌ها، پس از انجام عصب کشی، از لیزر برای تکمیل درمان و کاهش درد استفاده می‌کنند.
یک روز پس از درمان، می‌توانید به فعالیت‌های روزانه خود ادامه دهید. بهتر است تا زمانی که پانسمان موقت بر روی دندانتان قرار دارد، از جویدن غذا در آن سمت دهانتان خودداری نمایید.
همچنین، بهتر است چند روز پس از درمان ریشه، جهت بررسی وجود یا عدم وجود عفونت، به کلینیک مراجعه نموده و معاینه شوید.
اگر ظاهر دندان برایتان مهم است، می‌توانید از متخصص دهان و دندان بخواهید به جای پر کردن، از روکش دندان استفاده کند. توجه داشته باشید که برای استفاده از روکش، به تراش دادن سطح دندان نیاز دارید. همچنین، ممکن است آماده شدن روکش از روی قالب دندان، چند روز طول بکشد.
متخصص درمان ریشه (اندودنتیست) چه کسی است؟
درمان روت کانال توسط متخصص دهان و دندان عمومی و یا متخصص درمان ریشه انجام می‌شود. گاهی اوقات، شرایط و موقعیت دهان و دندان بیمار به گونه‌ای است که درمان ریشه تنها می‌بایست توسط اندودنتیست انجام شود.
متخصص درمان ریشه، فردی است که در رشته تخصصی دندانپزشکی اندودنتیکس تحصیل کرده و تمام دوره‌های آن را با موفقیت سپری کرده است. در این دوره‌ها، آموزش‌هایی برای درمان و کنترل شرایط سخت دندان، درمان دندان‌های آسیب دیده، درمان دندان‌های انتهایی (خلفی) که دسترسی سخت و تعداد کانال‌های بیشتری دارند، درمان دندانهایی که درمان ناموفق داشته‌اند و همچنین درمان دندان بیمارانی که شرایط خاص دارند، وجود دارد.
همچنین، استفاده از بروز‌ترین و جدیدترین تجهیزات و دستگاه‌های دنیا برای درمان موفق‌تر و راحت‌تر کانال ریشه آموزش داده می‌شود. متخصص درمان ریشه، علاوه بر مهارت کافی در بکارگیری مبتدی‌ترین ابزار و امکانات، می‌بایست توانایی و مهارت کافی برای کار با ابزارآلات و متدهای جدید درمانی را داشته باشد.
مواردی که دندان پزشک بیمار را به متخصص اندودنتیست ارجاع می‌دهد
شاید برایتان سوال پیش بیاید که چه زمانی دندانپزشک عمومی، بیمار را به متخصص ریشه ارجاع می‌دهد؟ در این قسمت، برخی از دلایل ارجاع بیمار به متخصص ریشه را با همدیگر می‌خوانیم:
· ریشه (کانال ریشه) به صورت منحنی است و تخلیه آن به ابزار و مهارت‌های خاصی نیاز دارد؛
· طول ریشه بلند بوده و دسترسی به قسمت انتهای آن، برای متخصص دهان و دندان عمومی سخت است؛
· تصاویر رادیولوژی تعداد دقیق کانال‌ها را نشان نمی‌دهند و یا برای یک دندان مشخص، یک یا دو کانال بیشتر از تعداد کانال عادی وجود دارد ( به عنوان مثال، برای دندان نیش به جای یک کانال، دو کانال مشاهده شود)؛
· فک و دهان بیمار کوچک بوده و یا دسترسی به دندان‌های آسیاب (انتهایی) برای متخصص سخت باشد؛
· ری اندو یا درمان مجدد ریشه؛
· جراحی اپیکو یا نوک ریشه؛
· درمان آسیب ضربه (تروماتیک).
عوارض عصب کشی دندان
عصب کشی برای حفظ و نجات دندان انجام می‌شود. نکته‌ای که باید مد نظر قرار دهید این است که این روش درمانی، مانند سایر درمان‌های دیگر، می‌تواند با عوارض ناخواسته‌ای همراه باشد. در صورتی که مینای دندان ضعیف باشد یا آسیب وارده به دندان زیاد باشد، ممکن است نتوان بر روی آن عصب کشی را انجام داد و متخصص دهان و دندان مجبور شود دندان را به صورت کامل بکشد.
گاهی اوقات، به دلایل مختلف نظیر بلند بودن طول ریشه، رویت نشدن یکی از کانال‌ها، انحنای کانال و… این احتمال وجود دارد که کانال ریشه به طور کامل از عفونت خالی نشود. همچنین، ممکن است مصرف برخی از آنتی بیوتیک‌ها روی بیمار بی‌تاثیر باشد و نتواند عفونت دندان او را کاهش دهد. در این مواقع، فرد پس از درمان عصب کشی، دچار درد و التهاب خواهد شد و ممکن است هفته‌ها و ماه‌ها نیز این درد از بین نرود. تنها راه ممکن، انجام ری اندو و عصب کشی صحیح است.
توجه داشته باشید که درد و التهاب تا چند روز پس از عصب کشی طبیعی است و با مصرف آنتی بیوتیک و مسکن‌های تجویز شده، رفع می‌شود.
استفاده از لیزر در درمان ریشه
یکی از جدیدترین تکنیک‌ها برای کاهش عوارض عصب کشی دندان، استفاده از لیزر در زمان درمان ریشه است. گاه اوقات در زمان عصب کشی، متخصص نمی‌تواند آنطور که باید کانال ریشه را از عفونت پاک نماید.
با استفاده از لیزر، می‌توان کانال‌ها را به طور کامل پاکسازی و ضدعفونی نمود. برخی از مزایای دیگر لیزر عبارتند از:
- ترمیم بافت آسیب دیده با دقت و سرعت بسیار بالا؛
- احتمال آسیب کمتر به بافت های اطراف دندان؛
- کاهش خونریزی و عفونت.
با بکارگیری لیزر، بیمار پس از انجام عصب کشی، درد کمتری را تجربه می‌کند و احتمال عفونی شدن دندان و بافت اطراف آن کاهش چشمگیری می‌یابد. این روش برای افرادی که نسبت به آنتی بیوتیک مقاوم هستند و یا درد و ناراحتی بیشتری احساس می‌کنند، بسیار مفید است.
دستگاه X Lukitor
متخصص ریشه برای تمیز کردن کانال ریشه، از میله‌های بسیار کوچک و پیچداری استفاده می‌کند. این میله‌ها در اندازه‌های مختلف موجود هستند و پزشک با توجه به طول تخمین‌زده شده ریشه، میله مناسب آن را انتخاب می‌کند. بدست آوردن طول دقیق کانال‌ها به متخصص ریشه کمک می‌کند تا از ابزار با طول مناسب برای تخلیه عفونت استفاده کند. در گذشته، طول کانال توسط تصاویر رادیولوژی از دندان مورد نظر تخمین‌زده می‌شد.
دستگاه‌های تصویر‌برداری قدیمی، با انتشار اشعه، میتوانند در دراز مدت باعث تضعیف سلامت متخصص ریشه و همچنین بیماران شوند.
یکی از جدیدترین متد‌ها برای تخمین طول کانال، استفاده از دستگاه X Lukitor است. این دستگاه می‌تواند طول کانال را به صورت دقیق تخمین بزند و نیاز به دستگاه تصویر‌برداری رادیولوژی را کمتر کند.
اپیکوسرجری چه موقع انجام می‌شود؟
جراحی ریشه که به آن اپیکوسرجری نیز گفته می‌شود، در مواقعی که سطح پوسیدگی بسیار وسیع است و در قسمت انتهایی ریشه کیست‌هایی بوجود آمده‌اند انجام می‌شود.
در صورتی عفونت از کانال خارج نشده باشد، می‌توان با یک برش کوچک بر روی لثه، کیست و قسمت انتهای استخوان را برداشت و با مواد مخصوص پر نمود. در چنین شرایطی، ممکن است نیازی به مصرف آنتی بیوتیک‌های قوی نباشد و با آنتی بیوتیک‌های معمولی نظیر مترونیدازول مشکل حل شود.
در صورتی که تورم و پوسیدگی بسیار شدید باشد، متخصص ریشه آنتی بیوتیک‌های قوی را تجویز می‌کند و بیمار پس از عمل جراحی، می‌بایست دارو‌ها را طبق دستور پزشک مصرف نماید.
آیا با دندان عصب کشی شده می‌توان غذا خورد یا مسواک زد؟
متخصصین ریشه توصیه می‌کنند پس از عصب کشی، از خوردن غذاهای سفت و سخت خودداری شود و تا حد امکان، تا ۱ الی ۲ شبانه روز مایعات و غذاهای سوپی مصرف شود. پس از انجام مرحله سوم عصب کشی، می‌بایست تا زمانی که پانسمان روی دندان قرار دارد، جویدن غذاهای سخت را از سمت دیگر دندان انجام دهید.
همچنین، مسواک، نخ دندان و دهان شویه تا یک الی دو روز پس از نخ دندان به صورت ملایم و آهسته انجام شود. توجه داشته باشید که رعایت بهداشت یکی از مهم‌ترین موارد برای جلوگیری از عفونت است و باید به طور منظم و کامل انجام شود.
پست کور یا post core چیست؟
در صورتی که سطح پوسیدگی تاج زیاد باشد و بخش عظیمی از تاج دندان از بین برود، می‌بایست از روش‌های ترمیمی-زیبایی برای بازیابی ظاهر آن و افزایش استحکام دندان استفاده شود. یکی از رایج‌ترین درمان‌های ترمیمی پس از عصب کشی، پست و کور می‌باشد.
زمانی که بخش مهمی از تاج دندان از بین رفته باشد، احتمال اینکه بتوان تاج را با موفقیت بازسازی نمود و یا بر روی آن روکش محکمی قرار داد، بسیار کم است. در چنین شرایطی، از پست و کور به عنوان پایه‌ای برای تاج دندان استفاده می‌شود. پست و کور به صورت پیش ساخته و سفارشی موجود است.
ترمیم دندان با پست و کور پیش ساخته، به یک جلسه زمان نیاز دارد اما برای آماده‌سازی پس و کور سفارشی، دو جلسه مراجعه لازم است.
درمان مجدد ریشه دندان
با رعایت اصول اولیه بهداشت دهان و دندان و مراقبتهای صحیح از دندانهایی که درمان ریشه شده‌اند، این دندانها میتوانند در تمام طول زندگی سالم باقی بمانند.
سوالات متداول
عصب کشی در چند جلسه انجام می‌شود؟
تعداد جلسات عصب کشی به نوع درمان و میزان پوسیدگی بستگی دارد. معمولا، در صورتی که عفونت یا مشکل خاصی وجود نداشته باشد، متخصص درمان ریشه در یک جلسه، کانال ریشه را خالی می‌کند. در صورتی که عفونت یا مشکلی در دندان وجود داشته باشد، تعداد جلسات به ۲ افزایش می‌یابد.
برای ترمیم یا روکش دندان، می‌بایست یک جلسه دیگر نزد متخصص ترمیم مراجعه نمایید.
آیا درمان دیگری به غیر از عصب کشی وجود دارد؟
گزینه دیگر، کشیدن دندان است اما معمولا این گزینه توصیه نمی‌شود مگر اینکه پوسیدگی و آسیب به قدری شدید باشد که نتوان آن را عصب کشی و ترمیم نمود.
آیا عصب کشی دردناک است؟
در زمانی که متخصص ریشه در حال عصب کشی کانال دندان شما می‌باشد، به دلیل تزریق مواد بیحسی، هیچ گونه درد یا ناراحتیای را احساس نخواهید کرد. پس از انجام درمان، ممکن است دچار درد شوید که این مشکل، با مصرف داروهای مسکن قابل حل شدن است.
تا چند ساعت پس از پانسمان، می‌توانم غذا بخورم یا مسواک بزنم؟
خشک و سفت شدن پانسمان دندان، حدود یک الی ۲ ساعت طول می‌کشد. پس از این مدت، می‌توانید با احتیاط غذا خورده و یا دندان‌های خود را مسواک بزنید.
با انجام چه کارهایی می‌توانم از انجام درمان ریشه جلوگیری کنم؟
با رعایت بهداشت کامل و چکاپ منظم، می‌توانید از آسیب به عصب دندان خود جلوگیری کنید. همچنین، بهتر است از خراشیدن دندان با اجسام سخت و یا شکستن آجیل با دندانها خودداری نمایید.
