ریشه دندان، متشکل از کانالی است که درون آن عروق خونی، عروق عصبی و بافت نرم دندان (پالپ) وجود دارد. امتداد این ریشه در زیر لثه قرار دارد و به واسطه رباط‌های پریودنتال، به استخوان‌های فک متصل می‌شود.
برخی از دندان‌ها، یک ریشه و برخی دیگر ۲ یا ۳ ریشه دارند. قسمتی از بافت نرم دندان که با نام پالپ شناخته می‌شود، در زیر مینا و تاج دندان قرار داشته و پر از عروق خونی و عصبی است.
چنانچه پوسیدگی سطح دندان عمیق شود و پالپ را آلوده کند، فرد دچار دردهای شدیدی می‌شود که گاها کل فک را درگیر می‌کنند. برای درمان این مشکل، پالپ آسیب دیده را از دندان خارج کرده و به جای آن، دندان را با مواد مخصوصی پر می‌کنند. به این عمل، عصب کشی یا درمان کانال ریشه گفته می‌شود.
در حین عصب کشی، اتصالات عروقی و عصبی دندان با فک قطع شده و اصطلاحا دندان دیگر زنده نیست و حسی نسبت به درد نخواهد داشت. با این حال، عملکرد دندان و دوام آن مثل سابق خواهد بود.
از آن جایی که عصب کشی کاری تخصصی است و شرایط دندان هر فرد با افراد دیگر متفاوت است، معمولا اتمام آن، بیش از یک جلسه طول می‌کشد. سطح پوسیدگی، تعداد کانال‌ها و ریشه‌های دندان، موقعیت دندان و... عواملی هستند که بر روی طول درمان تاثیر می‌گذارند. به طور معمول، هر جلسه عصب کشی بین ۳۰ الی ۹۰ دقیقه زمان لازم دارد. در ادامه، مراحل عصب کشی دندان را با هم مرور می‌کنیم...
مراجعه اول: در اولین جلسه، دندانپزشک با دستگاه اشعه ایکس، یک عکس از دندان بیمار تهیه کرده تا وضعیت پوسیدگی، طول و ضخامت ریشه و... را بررسی نماید. سپس، دندان را بی‌حس کرده و قسمت‌های پوسیده دندان مانند مینا و پالپ آلوده را خارج می‌کند. در انتها، یک ماده شبیه خمیر دندان که "گوتاپرکا" نام دارد را درون ریشه دندان قرار داده و از بیمار می‌خواهند در زمان مقرر، برای ادامه ادامه درمان حاضر شود. همچنین، از آنجایی که درمان ریشه مستعد التهاب لثه و بروز عفونت است، ممکن است دندان پزشک مصرف برخی از داروهای آنتیبیوتیک یا کاهش درد و التهاب را تجویز نماید.
مراجعه دوم و سوم: ابتدا دندانپزشک ریشه دندان را به خوبی تمیز کرده و پوسیدگی‌های جا مانده را نیز حذف می‌کند تا دندان را برای عصب کشی و ترمیم آماده کند. پس از اینکه از نبود خونریزی یا عفونت دندان اطمینان حاصل شد، کانال‌ها و قسمت‌های تخریب شده دندان را با مواد پر‌کننده دائمی پر می‌کنند. چنانچه سطح تخریب دندان زیاد باشد، ممکن است دندان پزشک از بیمار بخواهد برای حفظ مقاومت و زیبایی، دندان خود را روکش نماید.
دلایل مختلفی وجود دارند که باعث می‌شوند برای انجام درمان عصب کشی، به دندانپزشک مراجعه نماییم. این دلایل عبارتند از:
- پوسیدگی عمیق دندان: چنانچه عمق پوسیدگی زیاد باشد و پالپ یا کانال ریشه دندان را درگیر کند، احتمال عفونی شدن ریشه وجود دارد.
- ترک خوردن یا شکستگی دندان: ضربه، دندان قروچه یا فشار می‌تواند باعث شکستگی یا ترک خوردن مینای دندان شود. اگر پالپ در معرض هوا و بزاق قرار بگیرد، احتمال آلوده شدن آن وجود دارد.
- عفونت و التهاب لثه: زمانی که لثه‌ها عفونی و ملتهب شوند، احتمال اینکه ریشه دندان دچار پوسیدگی و خرابی شود وجود دارد.
- آسیب دیدگی در گذشته: ممکن است پس از یک آسیب دیدگی، پالپ به مرور زمان تخریب شده و از بین برود.
- پر کرده پوسیدگی‌های وسیع: در حین برداشتن و پر کردن پوسیدگی‌های وسیع، احتمال اینکه شکافی ایجاد شود و پالپ دندان آسیب ببیند وجود دارد. در چنین شرایطی، دندان پزشک توصیه می‌کند که با عصب کشی دندان، از بروز عفونت و آلودگی پالپ و کانال جلوگیری شود.
با آسیب دیدن پالپ یا کانال ریشه دندان، برخی از علائم ظاهر می‌شوند. البته، احتمال اینکه این علائم به دلیل مشکلات سطحی و زودگذر باشند نیز وجود دارد. بهتر است پس از مشاهده علائم زیر، جهت بررسی و چکاپ، به دندان پزشک خود مراجعه نمایید:
- مشاهده تغییر رنگ، حفره و پوسیدگی‌های عمیق در دندان؛
- دردهای شدیدی که با جویدن غذا تشدید می‌شوند؛
- درد دندان در زمان خوردن نوشیدنی‌ها یا غذاهای گرم یا سرد؛
- ورم و التهاب لثه در اطراف دندان؛
- خورد شدن دندان که همراه با درد است؛
- تغییر رنگ لثه (تیره شدن) در اطراف دندانی که درد می‌کند؛
- آبسه و جوش اطراف دندان.
هر چه زودتر برای درمان عصب کشی مراجعه کنید، مراحل و زمان درمان شما کوتاه‌تر خواهد بود و سلامت دندان‌های دیگرتان نیز به خطر نمی‌افتد.
پس از درمان کانال ریشه، دندان با روکش یا مواد مخصوص ترمیم می‌شود و مانند هر دندان دیگری، به عملکرد خود ادامه می‌دهد.
درمان ریشه به شما کمک می‌کند لبخند طبیعی خود را حفظ کنید، به خوردن غذاهایی که دوست دارید ادامه دهید و نیاز به مراجعه مداوم به دندانپزشک نداشته باشید. بیشتر دندان‌هایی که درمان کانال ریشه انجام داده‌اند را می‌توانید با مراقبت مناسب، تا آخر عمر سالم نگه دارید. برخی از مزایای درمان عصب کشی دندان عبارتند از:
روشی عملا بدون درد است
عصب کشی دندان، روشی تقریبا بدون درد است و طول دوره بهبودی آن نسبت به کشیدن و جایگذاری ایمپلنت کمتر است و همچنین، ناراحتی کمتری برای شما ایجاد می‌کند. به لطف تکنیک‌های مدرن و بی‌حسی مؤثر، بیمارانی که درمان کانال ریشه را تجربه می‌کنند، دردی ۶ برابر کمتر از درد کشیدن دندان را تجربه می‌کنند.
کارآمد و مقرون به صرفه است
درمان کانال ریشه دندان کم هزینه‌تر از روش‌های جایگزینی دندان مانند پروتز، بریج یا ایمپلنت است. همچنین، نیازی به کشیدن دندان ندارید. بیشتر طرح‌های بیمه دندانپزشکی، درمان کانال ریشه را پوشش می‌دهند، اما شامل سایر روش‌ها نمی‌شوند.
باعث زیبایی بصری می‌شود
با درمان کانال ریشه، می‌توانید لبخند خود را بهبود بخشید و دوباره با صدای بلند بخندید. در این روش، دندان با روشی طبیعی پر می‌شود و برای بهبود ظاهر، می‌توانید از روکش‌های دندان استفاده کنید.
هیچ تضمینی صد در صد وجود ندارد که کانال ریشه کاملاً تمیز شود.
اگر ترمیم دندان کافی نباشد، ممکن است عفونت ایجاد کند، که پس از آن نیاز به آنتی بیوتیک و مسکن دارد.
از آنجایی که دندان پوک می شود، شکننده و مستعد شکستگی خواهد بود.
پس از این درمان، دندان نیاز به تقویت با روکش یا پست چینی یا هر دو دارد.
سپس این روش به هزینه قابل توجهی تبدیل می شود.
نیاز به بازدیدهای متعدد و بازه های زمانی طولانی کار دارد.
ممکن است باعث ایجاد ناراحتی در دهان و فک شود، زیرا برای مدت زمان لازم باز می ماند.
پس از عمل، دندان ممکن است تغییر رنگ یا تیره شود.
نتیجه نهایی این است که مانند هر روش پزشکی، خطرات خود را دارد: گاهی اوقات درمان ریشه موفقیت آمیز نیست و ممکن است نیاز به درمان بیشتری مانند جراحی ریشه برای تلاش و حفظ دندان داشته باشد. رایج ترین آنها اپیکوکتومی است - برداشتن انتهای ریشه دندان.
درمان ریشه دندان (آندودنتیکس) یک روش درمانی در دندانپزشکی است که برای درمان عفونت در مرکز دندان استفاده می‌شود. درمان ریشه دردناک نیست و می‌تواند دندانی را که باید به طور کامل برداشته شود نجات دهد.
یک کانال ریشه موفق می تواند برای چند روز درد خفیفی ایجاد کند. این موقتی است و تا زمانی که بهداشت دهان و دندان را رعایت کنید، باید خود به خود برطرف شود. اگر درد بیش از سه روز طول کشید، باید برای پیگیری به دندانپزشک خود مراجعه کنید.
آنتی بیوتیک‌ها قطعا راهی برای درمان نیستند!
در حالی که برخی از آنتی بیوتیک‌ها برای کاهش درد و عفونت در دندان مفید هستند، اما به هیچ وجه کار درمان را انجام نمی‌دهند. هنگامی که عصب آسیب دید، باید از طریق درمان ریشه خارج شود.
مقدار زیاد التهاب و عفونت می‌تواند درمان ریشه را برای دندانپزشک دشوارتر و برای بیمار دردناک کند. در این مورد، مصرف یک دور آنتی بیوتیک که منجر به درمان عصب می‌شود، می‌تواند باعث نرم‌تر شدن عمل شود زیرا دندان راحت‌تر بی‌حس می‌شود. در هر صورت باید طبق تجویز پزشک از آن استفاده کرد.
معمولاً پس از عصب کشی دندان یا درمان کانال ریشه، به بیماران توصیه می‌شود که مایعات مصرف کنند. غذاهای مصرفی بیمارانی که درمان کانال ریشه انجام داده‌اند، باید به گونه‌ای باشد که به دندان فشار وارد نکند. به همین دلیل پزشکان توصیه می‌کنند که تا حد امکان از مصرف غذاهای سفت که باعث فشار به دندان می‌شوند به مدت یک شبانه روز اجتناب شود. همچنین بیمارانی که تحت این درمان قرار گرفته‌اند باید به مدت یک شبانه روز از نوشیدنی‌های بسیار داغ نیز پرهیز کنند. مصرف مایعات خیلی سرد و یا خیلی گرم که باعث تحریک دندان می‌شود نیز به بیماران توصیه نمی‌شود. اما خوردن غذاهای نرم به دمای متوسط بلافاصله پس از عصب کشی یا درمان کانال ریشه دندان، بلامانع است.
مسواک زدن پس از درمان عصب کشی دندان مانعی ندارد اما معمولاً استفاده از نخ دندان به دلیل آسیب به دندان تازه عصب کشی شده توصیه نمی‌شود و بهتر است تا قبل از ترمیم و نصب روکش روی دندان از نخ دندان استفاده نشود. همچمین به عنوان یک بیمار که به تازگی تحت درمان عصب کشی بوده است، باید محل آسیب دیده را تمیز نگه دارید و با احتیاط مسواک بزنید تا محل مورد نظر مورد تجمع باکتری‌های قرار نگیرد. همچنین پس از انجام عصب کشی، به خنگام مسواک زدن فشار زیادی به دندان‌ها وارد نکنید و تا حد امکان از غذاهای سفت برای مدت کوتاه اجتناب کنید.
دندانی که دارای کانال ریشه است ممکن است در طول زمان آسیب ببیند که ممکن است دلایل آن به صورت زیر باشد؛
دلیل اول این است که مراقبت کافی و مناسب از دندان عصب کشی شده را نداشته‌اید و این معمولاً در افرادی اتفاق می‌افتد که در رعایت بهداشت دهان و دندان کوتاهی می‌کنند و به طور مرتب مسواک نمیزنند.
در صورتیکه دندان دارای کانال ریشه بیش از یک ریشه داشته باشد و یکی از ریشه‌ها دارای عفونت باشد و پزشک نتواند آن را تشخیص دهد، فرایند درمان عصب‌کشی یا درمان کانال ریشه موفقیت آمیز واقع نشده و آسیب‌های دیگری به دندان وارد می‌شود.
از دلایل دیگر آسیب دیدن دندان دارای کانال ریشه می‌توان به ضعیف شدن مواد پر شده دندان و ورود باکتری‌ها به دندان اشاره کرد که این موقعیت به ندرت در بیمارانی که درمان کانال ریشه انجام داده‌اند می‌افتد.
پس از عصب کشی دندان باید داروهایی که پزشک تجویز کرده است را طبق ساعت مصرف کنید.
همچنین بهتر است بدانید که ممکن است تا چندین روز درد شدیدی داشته باشید. اما به تدریج و با گذشت زمان درد دندان کاهش پیدا کرده و پس از ۱۰ روز درد آن کاملاً از بین می‌رود. بنابراین در طول این مدت هیچ نگرانی نداشته باشید و از درمان‌های خانگی برای کاهش درد اجتناب کنید.
بهتر است پس از عصب کشی درمان از خوردن غذاهای سفت و غذاهایی که به جویدن زیاد نیاز دارند اجتناب کنید تا به ریشه دندان آسیبی نرسد.
برای جلوگیری از آلودگی و رعایت بهداشت دندان‌خا بهتر است دندان عصب کشی شده را به آرامی مسواک بزنید و از نخ دندان تا پایان دوره بهبودی کامل استفادت نکنید.
پس از انجام درمان کانال ریشه دندان یا عصب کشی،
بیماران بهتر است به پهلو و در خلاف جهت دندان عصب کشی شده بخوابند. از آنجایی که پس از درمان کانال ریشه یا عصب کشی خونریزی و خونابه حداکثر به مدت یک روز ادامه دارد، بهتر است که به پهلو بخوابید تا خونریزی دهان در شب، باعث آسیب به سیستم تنفس و قطع تنفس نشود.
قبل از اقدام به عصب کشی باید از دندان آسیب دیده یک عکس رادیوگرافی تهیه کرده و آن را به پزشک نشان دهید. در صورت وجود هرگونه عفونت ابتدا باید قرص‌های مخصوص را که توسط پزشک تجویز شده است مصرف کنید و سپس اقدام به درمان نمایید. قبل از جلسه درمان عصب کشی بهتر است به طور کامل دندان‌های خود را مسواک زده و از نخ دندان و دهان شویه مخصوص استفاده کنید.
پس از انجام درمان کانال ریشه و یا عصب کشی، باید توجه بیشتری به بهداشت دندان‌های خود کنید و به طور مرتب دندان‌های خود را مسواک زده و از نخ دندان استفاده کنید. همچنین بهتر است به رژیم غذایی خود نیز دقت بیشتری بکنید و تا حد امکان از مصرف غذاهای سخت اجتناب نمایید. برای جلوگیری از بروز هرگونه مشکل احتمالی نیز بهتر است به صورت دوره‌ای و منظم تحت نظر دندانپزشک متخصص قرار بگیرید.
اگر پس از درمان کانال ریشه احساس درد شدید در دندانهایتان دارید و یا به نوشیدنی‌های سرد و گرم حساس شده‌اید احتمالا دچار عفونت کانال ریشه شده‌اید. از دیگر علائم عفونت می‌توان به درد در ناحیه فک و طعم بد و بوی بد دهان اشاره کرد. که در صورت مشاهده هریک از علائم فوق باید فورا به دندانپزشک مراجعه کرده و تحت درمان قرار بگیرید.
پزشکان توصیه می‌کنند که پس از انجام عصب‌کشی دندان از روکش روی تاج دندان استفاده کنید. در صورت عدم استفاده از روکش احتمال عفونت مجدد دندان وجود دارد. همچنین باتوجه به ساختار شکننده دندان بهتر است هیچ فشاری بر روی دندان عصب کشی شده بدون روکش نیاورید. روکش تاج دندان از آسیب‌های احتمالی و عفونت مجدد دندان جلوگیری می‌کند بنابراین استفاده از آن ضروری است.
معمولاً انجام درمان کانال ریشه تا چندین ساعت با خونریزی و خونابه همراه است و بنابراین هیچ جای نگرانی وجود ندارد. استفاده از مایعات نسبتا سرد و کمپرس یخ و آب سرد و همچنین فشردن چای کیسه‌ای در محل آسیب دیده به کنترل و کاهش خونریزی کمک می‌کند.